WIDOK TWIERDZY OD PÓ£NOCY, NA PIERWSZYM PLANIE DZIE£O KORONOWE Z BASTIONAMI: WAC£AWEM, LUDMI£¡ I JAB£ONK¡,
W TLE DON¯ON, FOTOGRAFIA LOTNICZA Z LAT 60. XX WIEKU

DZIEJE ZAMKU I TWIERDZY

ZWIEDZANIE

W

X wieku w miejscu góruj±cej obecnie nad miastem potê¿nej pruskiej twier­dzy ist­nia³ gród Klad­sko (Cladz­co, Gla­cen­si iti­ne­re) na­le­¿±­cy do cze­skie­go w³ad­cy S³aw­ni­ka, oj­ca bi­sku­pa pra­skie­go i pierw­sze­go pa­tro­na Pol­ski ¶w. Woj­cie­cha. Gród ten, wy­mie­nio­ny w kro­ni­ce Kos­ma­sa z da­t± 981, praw­do­po­dob­nie sk³a­da³ siê z bu­dyn­ków drew­nia­nych oto­czo­nych wa­³a­mi ka­mien­no-ziem­ny­mi z drew­nia­n± pa­li­sa­d±. Po­sia­da³ on klu­czo­we zna­cze­nie stra­te­gicz­ne w re­gio­nie Ko­tli­ny K³odz­kiej, kon­tro­lo­wa³ bo­wiem na­tu­ral­ne przej­¶cie w do­li­nie rze­ki Ny­sy miê­dzy Gó­r± For­te­czn± a Ow­cz± Gó­r±, któ­rym pro­wa­dzi³ od wcze­sne­go ¶re­dnio­wie­cza po­pu­lar­ny trakt han­dlo­wy wio­d±­cy z Eu­ro­py po­³u­dnio­wej na Po­mo­rze. Z te­go te¿ wzglê­du miej­sce to sta­no­wi­³o wie­lo­krot­nie przed­miot prze­tar­gów i walk to­czo­nych po­miê­dzy cze­ski­mi i pol­ski­mi ksi±­¿ê­ta­mi.

WIDOK NA PO£UDNIOW¡ CZÊ¦Æ TWIERDZY OD STRONY UL. CZESKIEJ
NA PIERWSZYM PLANIE BAROKOWY PORTAL KAMIENICY ROZEBRANEJ W LATACH 60. XX WIEKU

W

1114 ro­ku gród zo­sta³ znisz­czo­ny przez ksiê­cia So­bie­s³a­wa pod­czas zbroj­nych spo­rów o suk­ce­sjê do ko­ro­ny cze­skiej, a w pó¼­niej­szych la­tach na po­wrót od­bu­do­wa­ny przez te­go sa­me­go w³ad­cê, któ­ry w 1129 osa­dzi³ tu­taj ka­szte­la­na Gro­zan­tê. Na mo­cy po­ro­zu­mie­nia za­war­te­go po­miê­dzy Bo­le­s³a­wem Krzy­wo­us­tym, a So­bie­s³a­wem w 1137 zie­mia k³odz­ka wraz z mia­stem, na­zy­wa­nym wów­czas Glacz albo Gla­deen­sis po­zo­sta­³a w gra­ni­cach pañ­stwa cze­skie­go. W na­stêp­stwie tych wy­da­rzeñ tu­taj w³a­¶nie na wzgó­rzu, w s±­siedz­twie wznie­sio­ne­go w la­tach 1179-1183 ko­¶cio­³a pod we­zwa­niem ¶w. Wa­c³a­wa pod ko­niec XIII wie­ku zbu­do­wa­no mu­ro­wa­ny za­mek. W kro­ni­ce z ro­ku 1300 opi­sy­wa­ny by³ on ja­ko za­mek miesz­kal­ny wy­so­kiej kla­sy, kom­for­tu, piêk­na w cza­sie roz­kwi­tu hrab­stwa k³odz­kie­go. Wa­row­nia ta, bê­d±­ca sta­³± sie­dzi­b± hra­biów cze­skich, sta­no­wi­³a naj­wy­¿ej po­³o­¿o­n± czê¶æ ze­spo­³u miej­skie­go, wraz z nim two­rz±c je­dno­li­ty or­ga­nizm go­spo­dar­czy i obron­ny na po­gra­ni­czu cze­skim.

NAJWY¯EJ PO£O¯ON¡ CZÊ¦Æ TWIERDZY - DON¯ON - WZNIESIONO W MIEJSCU ¦REDNIOWIECZNEGO ZAMKU

Z

amek pe³ni³ funkcjê siedziby urzêdników czeskiego dwo­ru kró­lew­skie­go, bur­gra­bie­go lub ka­szte­la­na, któ­rych imio­na w wie­lu przy­pad­kach za­cho­wa­³y siê w do­ku­men­tach: w 1295 wzmian­ko­wa­ny by³ Kon­rad de Re­no, po nim Be­nesz z War­ten­ber­ka (1302-05), Al­bert von Pack (1328), Pe­re­gryn von Pe­ter­swal­de (1337) i Wol­fram von Pann­witz (1341-45). W la­tach 1346-50 sta­ro­st± k³odz­kim by³ Al­bert von Cren­witz, na­stêp­nie w³a­dzê w re­gio­nie spra­wo­wa³ Hen­ryk von Mu­schin i Ha­nusz von Wu­ste­hu­be (oby­dwaj w 1351) oraz Hu­gon von Do­nyr­stein (1352-53), a po­tem m.in.: Han­ko von Kno­blauch­sdorf (1353), Be­nesz z Chu­snik (1355-58), Wolf­hard von Ce­de­lin (1359-63), Po­ta z Ca­sto­lo­vic (1366-77), Ha­nusz z Lu­chim­bur­ka zu Ve­taw (1379), Fri­ri­chin von Czirc­haw (1383-85), czy za­mor­do­wa­ny w 1396 Ste­fan Po­du¶­ka. W XV wie­ku za­rz±d­ca­mi zam­ku byli m.in.: w la­tach 1414-21 Ber­nard von Glau­biotz, w 1422 ro­ku Jan, ksi±­¿ê na Opa­wie i Ra­ci­bo­rzu, ka­pi­tan kró­lew­ski, Pu­ta z Ca­sto­lo­vic (1421-34), Mark­ward Trhlik z Miê­dzy­le­sia (1434-40), Has­so Wald­stein (1436-37) oraz Jan z Ta­czi­ge. Prze­ka­zy z dru­giej po­³o­wy stu­le­cia wy­mie­nia­j±: Ja­na z Warm­sdorf (1459-61), Hen­ry­ka Ziê­bic­kie­go z dy­na­stii Po­die­bra­dów (1472), Han­sa von Be­ren­stei (1474-77), Han­sa von Pann­witz (1477-82), Si­mo­na von Stan­ko (1482), Ja­co­ba Stan­ke von Ko­ri­tau (1485), czy wresz­cie w 1493 Ja­na Bar­to­szow­skie­go z Lu­ba­nin.

PRZYPUSZCZALNY WIDOK ZAMKU K£ODZKIEGO W 1. PO£OWIE XVI WIEKU, 'PFALZGRAF OTTHEINRICHS REISEBILDER' 1536

K£ODZKO NA SZTYCHU Z XVI WIEKU

W

iek XVI i pocz±tek XVII stulecia to okres sto­pnio­wych lecz sy­ste­ma­tycz­nych prze­obra­¿eñ w uk³a­dzie prze­strzen­nym zam­ku, wy­ni­ka­j±­cych ze wzro­stu za­in­te­re­so­wa­nia bro­ni± pal­n± i wpro­wa­dze­nia jej do po­wszech­ne­go u¿yt­ku. W 1557 ro­ku Lo­renz Krisch­ke, na­dwor­ny ar­chi­tekt ksiê­cia Er­ne­sta Ba­war­skie­go, wzniós³ na po­³u­dnio­wo-za­chod­nim sto­ku wzgó­rza za­mek ni¿­szy, ota­cza­j±c go wieñ­cem szañ­ców o na­ry­sie ba­stio­no­wym. Roz­bu­do­wê for­ty­fi­ka­cji kon­ty­nu­owa³ nie­zna­ny nam z imie­nia ho­len­der­ski in­¿y­nier, któ­ry w la­tach 1620-1622 umoc­ni³ za­mek wy­so­ki o tzw. Ma­³y Sza­niec sk³a­da­j±­cy siê z szañ­ca ¶w. Flo­ria­na i szañ­ca Krzy­¿o­we­go, oraz o dzie­³o ko­ro­no­we zwa­ne Du¿ym Szañcem, w sk³ad któ­re­go we­sz³y ba­stio­ny: ¦w. Fran­cisz­ka (Ja­b³on­ka), ¶w. Lud­mi­³y (Wa­c³aw), ¶w. Le­opol­da (Lud­mi­³a) i ³±­cz±­ce je kur­ty­ny. Pra­ce te wy­ma­ga­³y zbu­rze­nia sto­j±­ce­go na wzgó­rzu ko­¶cio­³a ¶w. Wa­c³a­wa, a okres ich re­ali­za­cji wy­ni­ka³ z obaw do­wód­ców cze­skich przed oblê­¿e­niem ce­sar­skim w roz­po­czê­tej w³a­¶nie woj­nie trzy­dzie­sto­let­niej. G³ów­ny za­rys tych umoc­nieñ prze­trwa³ pó¼­niej­sze au­stria­ckie i pru­skie prze­mia­ny, a czas ich bu­do­wy mo­¿na uznaæ za ce­zu­rê w no­wo­¿yt­nej for­ty­fi­ka­cji w K³odz­ku. Te i wcze¶­niej­sze mo­der­ni­za­cje nie ustrze­g³y jed­nak za­³o­gi twier­dzy przed za­jê­ciem jej przez wro­gie od­dzia­³y. Je­sie­ni± 1622 ro­ku po sil­nym ostrza­le ar­ty­le­ryj­skim do­wo­dz±­cy gar­ni­zon­em k³odz­kim Ber­nard von Thurn pod­da³ mia­sto i je­go umoc­nie­nia woj­skom ce­sar­skim. Nie­d³u­go po­tem za­mek zo­sta³ przez Au­stria­ków spa­lo­ny.

OBLʯENIE K£ODZKA PRZEZ WOJSKA CESARSKIE W 1622 ROKU

ZAMEK I PANORAMA K£ODZKA NA PIÊKNYM SZTYCHU MATTHIASA MERIANA Z OKO£O 1650 ROKU

J

eszcze zim± 1622 z rozkazu w³adz austriackich wroc³awski for­ty­fi­ka­tor Wa­len­ty Sa­ebisch przy­go­to­wa³ re­jestr in­wen­ta­ry­za­cyj­ny zam­ku k³odz­kie­go po je­go oblê­¿e­niu. Znisz­cze­nia wo­jen­ne wy­mu­si­³y bo­wiem po­trze­bê roz­bu­do­wy ist­nie­j±­cych tu za­³o­¿eñ obron­nych, w efek­cie któ­rej za­mek prze­obra­ziæ siê mia³ w przy­sz³o­¶ci w no­wo­cze­sn± twier­dzê, spe³­nia­j±­c± wy­mo­gi kla­sycz­nej cy­ta­de­li. Pierw­sze pra­ce ru­szy­³y po ro­ku 1627, gdy eks­plo­zja piê­ciu ton pro­chu zma­ga­zy­no­wa­ne­go w ko­¶ciel­nej wie­¿y prze­s±­dzi­³a o ko­niecz­no­¶ci roz­biór­ki ko­le­gia­ty i na­pra­wy uszko­dzo­nych mu­rów wa­row­ni. Jed­nak do­pie­ro bez­po­¶re­dnie za­gro­¿e­nie ze stro­ny wojsk szwedz­kich sk³o­ni­³o w³a­dze do kon­ty­nu­owa­nia roz­bu­do­wy, trwa­j±­cej z prze­rwa­mi do 1741 ro­ku. W tym cza­sie wznie­sio­no po­³u­dnio­wo-za­cho­dni± kur­ty­nê z dwo­ma ba­stio­na­mi, a tak­¿e pod­kre­¶la­j±­cy cy­ta­de­lo­wy cha­rak­ter for­tu ba­stion Alar­mo­wy, któ­ry os³o­ni³ bra­mê po­³u­dnio­w± i zwi±­za³ ko­ro­nê, kur­ty­nê oraz za­mek dol­ny w je­den ob­wód obron­ny.

PLAN MIASTA I ZAMKU WG WALENTEGO SAEBISCHA, 1622

W

ro­ku 1664 do ist­nie­j±­cych ju¿ umoc­nieñ do­sta­wio­no wcho­dz±­ce w sk³ad dzie­³a ko­ro­no­we­go ra­we­li­ny: Ja­b³on­ka oraz Pol­ny, oto­czo­ne p³yt­k± fo­s± i kry­t± dro­g± z czte­re­ma pla­ca­mi bro­ni i sied­mio­ma tra­wer­sa­mi. Po­mi­mo ogrom­ne­go roz­ma­chu prac bu­do­wla­nych czê¶æ po­my­s³ów Sa­ebi­scha ze wzglê­dów eko­no­micz­nych nie do­cze­ka­³a siê re­ali­za­cji i do­pie­ro re­al­ne za­gro­¿e­nie ze stro­ny Prus upew­ni­³o Hab­sbur­gów co do ko­nie­czno­¶ci dal­szej roz­bu­do­wy zam­ku, tym ra­zem pod kie­row­ni­ctwem Ja­co­po Ca­ro­ve. W la­tach 1670-1702 wznie­sio­no pó³­ba­stion zwa­ny Tum­skim oraz kur­ty­nê Tum­sk±, po­nad­to roz­po­czê­to tak­¿e bu­do­wê pó³­ba­stio­nu Orze³ ma­j±­ce­go wraz z szañ­cem klesz­czo­wym po­³±­czyæ twier­dzê z mu­ra­mi miej­ski­mi. Czê­¶cio­wo ukoñ­czo­ne in­we­sty­cje prze­rwa­³o oblê­¿e­nie i pod­da­nie zam­ku Pru­sa­kom wio­sn± 1742 ro­ku.

K£ODZKO W 1700 ROKU, 'CHRONICKEN DER GRAFSCHAFT GLATZ'

P

o zajêciu ¦l±ska przez Prusy król Fryderyk II za­po­cz±t­ko­wa³ sy­ste­ma­tycz­ne umac­nia­nie usta­lo­nych na no­wo gra­nic po­przez wzno­sze­nie twierdz-wa­row­ni na li­nii od Szcze­ci­na na pó³­no­cy przez G³o­gów, Wro­c³aw, ¦wid­ni­cê, Sre­brn± Gó­rê, K³odz­ko a¿ po Ny­sê. W 1743 ro­ku no­we pro­je­kty dla mia­sta K³odz­ka spo­rz±­dzi³ uta­len­to­wa­ny ho­len­der­ski for­ty­fi­ka­tor, znaw­ca fran­cu­skiej szko­³y for­ty­fi­ka­cyj­nej Ger­hard Cor­ne­lius de Wall­ra­ve. Za­pro­po­no­wa³ on prze­bu­do­wê i ro­zwi­niê­cie umoc­nieñ od stro­ny pó³­noc­nej, za­bez­pie­cze­nie pó³­noc­no-wscho­dniej dro­gi kry­tej, bu­do­wê szañ­ca klesz­czo­we­go przy sto­ku wscho­dnim i wzmoc­nie­nie po­³u­dnio­we­go wja­zdu do wa­row­ni. Re­ali­zo­wa­ne przez nie­mal dwa­dzie­¶cia lat pra­ce przy­nio­s³y efekt w po­sta­ci sil­ne­go for­tu, w pe³­ni za­bez­pie­cza­j±­ce­go wscho­dnie po­dej­¶cie do twier­dzy i blo­ku­j±­ce­go do­li­nê Ny­sy K³odz­kiej. W tym cza­sie wy­ko­pa­no fo­sê two­rz±­c± gwia­¼dzi­sty p³aszcz - ze­wnêtrz­ny ob­wód obron­ny. Po­nad­to dro­gê ukry­t± pod ra­we­li­na­mi wy­pro­fi­lo­wa­no i od­dzie­lo­no fo­s± od p³asz­cza, a na fron­cie za­cho­nim p³aszcz prze­d³u­¿o­no do ba­stio­nu Orze³, któ­ry wy­po­sa­¿o­no w zie­mne sta­no­wi­sko og­nio­we zwa­ne s³o­ni­czo­³em.

KOLEJNA WSPANIA£A PANORAMA MIASTA, FRIEDRICH BERNHARD WERNER 1737

W

1748 ro­ku Wall­ra­ve zo­sta³ oskar­¿o­ny o nad­u¿y­cia fi­nan­so­we i zdra­dê sta­nu, a na­stêp­nie uwiê­zio­ny w twier­dzy Ma­gde­burg (któ­r± sam za­pro­je­kto­wa³), gdzie do­ko­na³ ¿y­wo­ta. Je­go dzie­³o kon­ty­nu­owa³ pru­ski ma­jor in­¿y­nie­rii i kró­lew­ski kar­to­graf Chri­stian Frie­drich von Wre­de, któ­ry po­przez za­sto­so­wa­nie wa­³u i tran­szei bieg­n±­cych przez sto­ki obu wznie­sieñ po­³±­czy³ Twier­dzê G³ów­n± z for­tem Ow­czej Gó­ry. Le­¿±­cy na prze­ciw­nym brze­gu Ny­sy K³odz­kiej fort po­si³­ko­wy na Ow­czej Gó­rze ufor­mo­wa­ny zo­sta³ na kszta³t gwia­zdy sze­¶cio­ra­mien­nej. Wznie­sio­no go w la­tach 1744-50, aby unie­mo­¿li­wiæ ostrze­li­wa­nie Twier­dzy G³ów­nej ze szczy­tu wznie­sie­nia, u³a­twiæ ob­ser­wa­cjê pó³­noc­no-wscho­dnich przed­pól i po­pra­wiæ kon­tro­lê dro­gi bieg­n±­cej w kie­run­ku Wro­c³a­wia. Oko­³o 1750 w sk³ad ist­nie­j±­cych umoc­nieñ w³±­czo­na zo­sta­³a Dê­bo­wa Gó­ra wraz z kry­t± re­du­t± zwa­n± ¯u­ra­wiem. Roz­bu­do­wa­no tak­¿e sy­stem chod­ni­ków mi­ner­skich umo­¿li­wia­j±­cych skry­te po­dej­¶cie na przed­po­le i wy­sa­dze­nie dzia³ nie­przy­ja­cie­la. Ze wzglê­du na wy­so­kie ko­szty, pla­ny do­ty­cz±­ce te­go ele­men­tu for­ty­fi­ka­cji nie zo­sta­³y jed­nak ni­gdy w pe³­ni zre­ali­zo­wa­ne.

WIDOK TWIERDZY Z LOTU PTAKA NA ZDJÊCIU Z LAT 30. XX WIEKU
W GÓRNEJ CZʦCI FOTOGRAFII FORT OWCZA GÓRA

TWIERDZA I MIASTO NA RYCINIE JOHANNA DAVIDA SCHLEUEN WED£UG RYSUNKU FRIEDRICHA BERNHARDA WERNERA, 1750

O

blê¿enie i zdobycie fortyfikacji k³odzkich przez woj­ska au­stria­ckie w 1760 ro­ku wy­ka­za­³y sze­reg bra­ków i s³a­bych pun­któw w sy­ste­mie obron­nym bu­dow­li. Po pod­pi­sa­niu po­ko­ju w Hu­bert­sbur­gu po­wró­ci­³a ona w rê­ce Prus i pod kie­run­kiem bu­dow­ni­cze­go twier­dzy w Srebr­nej Gó­rze p³k. Lud­wi­ka von Re­ge­le­ra roz­po­czê­to ko­lej­ny etap roz­bu­do­wy na­da­j±­cy twier­dzy k³odz­kiej koñ­co­wy, zbli­¿o­ny do wspó³­cze­sne­go kszta³t. Ro­ze­bra­no za­mek go­tyc­ki, któ­re­go miej­sce za­j±³ ¦ród­sza­niec-Don­¿on - for­ma klesz­czo­wa oka­la­j±­ca wie­lo­bocz­ny dzie­dzi­niec we­wnêtrz­ny, wy­po­sa­¿o­na w cy­lin­drycz­n± wie­¿ê ob­ser­wa­cyj­n±, oto­czo­na ³añ­cu­chem ba­stio­no­wym i ka­za­ma­ta­mi. Don­¿on by³ naj­wy­¿ej usy­tu­owa­nym, cen­tral­nym ele­men­tem ze­spo­³u for­tecz­ne­go, z te­go te¿ wzglê­du trak­to­wa­ny by³ ja­ko miej­sce osta­tecz­nej obro­ny w przy­pad­ku sku­tecz­ne­go ata­ku prze­ciw­ni­ka.

DZIEDZINIEC DON¯ONU, STAN WSPÓ£CZESNY

N

a ru­inach zam­ku dol­ne­go wznie­sio­no s³o­ni­czo­³o przed­zam­cza, ba­stion Wi­dok oraz ba­stion Wy­so­ki - os³a­nia­j±­ce Don­¿on od po­³u­dnia. Oko­³o 1780 ro­ku zbu­do­wa­no sied­mio­ra­mien­ny p³aszcz wo­kó³ ko­ro­ny ni­skiej for­tu Ow­cza Gó­ra - p³aszcz ten, po­dob­nie jak w Twier­dzy G³ów­nej, umoc­nio­no skar­po­wy­mi ka­po­nie­ra­mi w k±­tach klesz­czy. Wy­ko­na­no tak­¿e sieæ skom­pli­ko­wa­nych chod­ni­ków, piw­nic, ka­za­mat i in­nych po­miesz­czeñ, w tym dro­gi ewa­ku­acyj­ne, któ­re mo­¿na by­³o wy­ko­rzy­staæ na wy­pa­dek za­gro­¿e­nia. Uno­wo­cze­¶nio­ne zo­sta­³y rów­nie¿ for­ty­fi­ka­cje wo­kó³ mia­sta, w któ­rych po­wsta­³y licz­ne ma­ga­zy­ny i bu­dyn­ki ko­szar woj­sko­wych. Re­ali­zo­wa­ne w pó¼­niej­szym okre­sie in­we­sty­cje ce­cho­wa³ ogra­ni­czo­ny za­kres, bez wp³y­wu na fi­nal­ny kszta³t bu­dow­li.

PANORAMA K£ODZKA Z OKO£O 1800 ROKU

OBLʯENIE TWIERDZY PRZEZ FRANCUZÓW W 1807 ROKU, AKWAFORTA HORACEGO VERNET'A Z 1880 ROKU

T

wierdza K³odzka odegra³a skromny epizod w cza­sie obro­ny ¦l±­ska pod­czas woj­ny pru­sko-fran­cu­skiej to­cz±­cej siê w la­tach 1806-1807, po­zo­sta­j±c po ka­pi­tu­la­cji Ny­sy je­dy­nym obok Srebr­nej Gó­ry nie zdo­by­tym pru­skim ba­stio­nem na tym te­re­nie. Do­wo­dz±­cym si­³a­mi pru­ski­mi by³ wów­czas ge­ne­ral­ny gu­ber­na­tor ¦l±­ska hra­bia Wil­helm von Göt­zen, któ­ry dy­spo­no­wa³ si­³± 10.000 ¿o³­nie­rzy, przy czym w sa­mej twier­dzy kwa­te­ro­wa­³o ich po­nad 4.000. Licz­bie tej fran­cu­ski ksi±­¿ê Hie­ro­nim, brat Na­po­le­ona Bo­na­par­te, móg³ prze­ciw­sta­wiæ oko­³o 13.000 lu­dzi, w¶ród nich dwa szwa­dro­ny pol­skich u³a­nów w si­le 300 sza­bel. Pod pre­sj± zbli­¿a­j±­cych siê w szyb­kim tem­pie wojsk wro­ga i w oba­wie przed oblê­¿e­niem wzno­wio­no pra­ce nad roz­bu­do­w± kry­tych chod­ni­ków mi­ner­skich, za¶ u pod­nó­¿a for­tu na po­³u­dnio­wym je­go przed­po­lu wy­bu­do­wa­no obóz wa­row­ny. W wy­ni­ku to­czo­nych 23 czerw­ca 1807 walk o wie¶ Jasz­ko­w± Dol­n± woj­ska na­po­le­oñ­skie zbli­¿y­³y siê do obo­zu i no­c± z 23 na 24 czerw­ca roz­po­czê­³y atak, któ­ry przy­niós³ oby­dwu stro­nom stra­ty oko­³o ty­si±­ca za­bi­tych i ran­nych. Szturm za­koñ­czy³ siê zdo­by­ciem obo­zu i pod­pi­sa­niem ak­tu ka­pi­tu­la­cji przez von Göt­ze­na, jed­nak Fran­cu­zi do twier­dzy ni­gdy nie we­szli. Wkrót­ce bo­wiem og³o­szo­no za­wie­sze­nie bro­ni, a pod­pi­sa­ny 9 lip­ca trak­tat po­ko­jo­wy w Tyl­¿y za­koñ­czy³ dzia­³a­nia wo­jen­ne.

FESTUNG GLATZ NA PIÊKNYCH KOLOROWANYCH POCZTÓWKACH Z POCZ¡TKU XX WIEKU

POKAZ GRENADIERÓW W DNI FRYDERYCJAÑSKIE, LATA 20. XX WIEKU
NI¯EJ WIDOK TWIERDZY OD PO£UDNIA (Z PORTRETEM FRYDERYKA WIELKIEGO)

K

rótki okres kampanii napoleoñskiej, kiedy miasto oble­ga­ne by­³o przez woj­ska fran­cu­skie Hie­ro­ni­ma Bo­na­par­te­go, sta­nowi³ ostat­ni± w hi­sto­rii Twier­dzy K³odz­kiej are­nê dzia­³añ wo­jen­nych. Nie­wiel­ka mo­der­ni­za­cja z lat 1808-11 po­le­ga­j±­ca na oto­cze­niu for­tu wieñ­cem szañ­ców i re­dut nie mo­g³a zmie­niæ fa­ktu, ¿e wo­bec roz­wo­ju tech­ni­ki wo­jen­nej je­go mi­li­tar­na war­to¶æ stra­ci­³a na zna­cze­niu. W po­³o­wie XIX wie­ku kom­pleks z tej per­spe­kty­wy by³ ju¿ w³a­¶ci­wie bez­u¿y­tecz­ny i s³u­¿y³ od­t±d sko­sza­ro­wa­niu ¿o³­nie­rzy oraz ja­ko cie­sz±­ce siê z³± s³a­w± ciê¿­kie wiê­zie­nie woj­sko­we, w któ­rym trzy­ma­no m.in. po­wstañ­ców stycz­nio­wych z Wiel­ko­pol­ski, jeñ­ców fran­cu­skich z woj­ny fran­cu­sko-pru­skiej i wie­lu nie­miec­kich dzia­³a­czy le­wi­co­wych. Jesz­cze przed dru­g± woj­n± ¶wia­to­w± po­³u­dnio­w± czê¶æ Twier­dzy G³ów­nej udo­stêp­nio­no zwie­dza­j±­cym. Kie­dy woj­na wy­bu­ch³a, w za­rz±­dza­nym przez SS i Ab­we­hrê wiê­zie­niu osa­dza­no jeñ­ców po­cho­dz±­cych z pod­bi­tych kra­jów, w¶ród nich oko­³o 200 fiñ­skich ma­ry­na­rzy i lot­ni­ków, któ­rych na prze­³o­mie 1943 i 1944 ro­ku mor­do­wa­no strza­³a­mi w po­ty­li­cê, a cia­³a wrzu­ca­no do ba­se­nu w wap­nem.

TWIERDZA W CZASIE DRUGIEJ WOJNY ¦WIATOWEJ

W

po­³o­wie 1944 czê¶æ kom­ple­ksu wy­dzie­lo­na zo­sta­³a na prze­nie­sio­n± tu­taj z £o­dzi fa­bry­kê zbro­je­nio­w± AEG pro­du­ku­j±­c± apa­ra­tu­rê ra­dio­w± dla nie­miec­kich ³o­dzi pod­wod­nych, a tak­¿e czê­¶ci do sa­mo­lo­tów i ra­kiet V-1. Wraz z fa­bry­k± przy­wie­zio­no do K³odz­ka oko­³o 1500 osób na­ro­do­wo­¶ci pol­skiej ja­ko ro­bot­ni­ków przy­mu­so­wych. Z ust tych, któ­rzy prze­¿y­li oku­pa­cjê, pa­da­³y po woj­nie ciê¿­kie oskar­¿e­nia: Wiê¼­nio­wie z naj­ciê¿­szy­mi wy­ro­ka­mi by­li z re­gu­³y po ro­ku roz­strze­li­wa­ni. Ulu­bio­nym miej­scem eg­ze­ku­cji by³ dla SS-ma­nów drew­nia­ny most przy Ho­hes Ba­stion. Mar­twi wiê¼­nio­wie wpa­da­li do za­ro­¶niê­tej buj­ny­mi chwa­sta­mi fo­sy. Ra­no gra­ba­rze wy­ci±­ga­li tru­py i za­no­si­li na cmen­tarz. Fa­bry­ka w K³odz­ku funk­cjo­no­wa­³a do mar­ca 1945 ro­ku, gdy w oba­wie przed wkro­cze­niem Ar­mii Czer­wo­nej ewa­ku­owa­no j± do Tu­ryn­gii. Ten naj­now­szy epi­zod w dzie­jach Twier­dzy jest bar­dzo ta­jem­ni­czy. Ist­nie­j± przy­pusz­cze­nia, ¿e u schy³­ku woj­ny ukry­to w jej pod­zie­miach wiel­k± ilo¶æ dóbr kul­tu­ry ma­ter­ial­nej zra­bo­wa­nych w Pol­sce i in­nych oku­po­wa­nych pañ­stwach, a tak­¿e de­po­zy­tów ban­ków i nie­miec­kiej lud­no­¶ci cy­wil­nej, choæ ofi­cjal­nie ni­cze­go war­to­¶cio­we­go ni­gdy tu­taj nie zna­le­zio­no.

TWIERDZA W CZASIE DRUGIEJ WOJNY ¦WIATOWEJ

PRZEDWOJENNE POCZTÓWKI Z WIDOKIEM TWIERDZY K£ODZKIEJ

P

o zakoñczeniu drugiej wojny ¶wiatowej obiekt prze­jê­³o woj­sko, któ­re za­rz±­dza­³o nim do 1957, lecz pod ko­niec te­go okre­su twier­dza nie by­³a ju¿ u¿yt­ko­wa­na. Wcze¶­niej, zw³asz­cza w la­tach 1945-48 wie­lo­krot­nie pe­ne­tro­wa­no jej wnê­trza w po­szu­ki­wa­niu skar­bów, po­zo­sta­³o­¶ci sk³a­dów wo­jen­nych, a na­wet nie­miec­kich dy­wer­san­tów. W pa¼­dzier­ni­ku 1945 na wie¶æ o za­uwa­¿o­nych w po­bli­¿u wej¶æ do pod­zie­mi oso­bach o nie­usta­lo­nych per­so­na­liach ów­cze­sny ra­dzie­cki ko­men­dant mia­sta po­le­ci³ sa­pe­rom wy­sa­dziæ w po­wie­trze, a na­stêp­nie za­sy­paæ wszyst­kie ist­nie­j±­ce urz±­dze­nia wen­ty­la­cyj­ne. W ro­u 1948 pod­czas jed­nej z eks­pe­dy­cji zna­le­zio­no be­czki po ipe­ry­cie, ro­ze­bra­ny na czê­¶ci nie­miec­ki sa­mo­­lot Jun­kers i zmu­mi­fi­ko­wa­ne zw³o­ki ludz­kie. Ta i in­ne sen­sa­cje do­pro­wa­dzi­³y do wy­kszta³­ce­nia siê w¶ród miej­sco­wej lud­no­¶ci opi­nii, ¿e w g³ê­bo­kich ko­ry­ta­rzach bu­dow­li kry­j± siê praw­dzi­we skar­by, byæ mo­¿e na­wet Bur­szty­no­wa Kom­na­ta.

FOTOGRAFIE Z LAT 60. I 70. XX WIEKU

W

li­pcu 1957 bu­dow­lê prze­jê­³a od woj­ska Ra­da Mia­sta z za­mia­rem wy­dzier­¿a­wie­nia czê­¶ci jej po­miesz­czeñ na dzia­³al­no¶æ go­spo­dar­cz± cen­tra­li ryb­nej i jaj­czar­skiej, jed­nak z uwa­gi na pro­ble­my lo­gi­stycz­ne po­mys³ ten upad³. Twier­dz± za­in­te­re­so­wa­ne by­³y rów­nie¿ Cen­tra­la Pro­duk­tów Lu­do­wych i Za­k³a­dy Spo­¿yw­cze Prze­my­s³u Te­re­no­we­go, któ­re za­mie­rza­³y za­³o­¿yæ w ciem­nych i wil­got­nych piw­ni­cach... plan­ta­cjê pie­cza­rek. Osta­tecz­nie prze­strzeñ tê za­go­spo­da­ro­wa³ za­k³ad pro­du­ku­j±­cy fa­bry­ka­ty ¿el­be­to­no­we i wy­twór­nia zna­nych w ca­³ym re­gio­nie win (mar­ki wi­no). Do­pie­ro w 1960 ro­ku Twier­dzê K³odz­k± uzna­no za za­by­tek, a dwa la­ta pó¼­niej udo­stêp­nio­no dla ru­chu tu­ry­stycz­ne­go, lecz ze wzglê­du na od­by­wa­j±­c± siê na jej te­re­nie pro­duk­cjê prze­my­s³o­w± przez kil­ka ko­lej­nych dzie­siê­cio­le­ci tra­sa zwie­dza­nia ogra­ni­czo­na by­³a do skrom­ne­go wy­cin­ka w po­³u­dnio­wej czê­¶ci bu­dow­li. No­wa rze­czy­wi­sto¶æ nie po­zo­sta­³a bez wp³y­wu na stan for­ty­fi­ka­cji, z jed­nej stro­ny nisz­czo­nej przez dzia­³al­no¶æ cz³o­wie­ka nie zwi±­za­ne­go prze­pi­sa­mi kon­ser­wa­tor­ski­mi, z dru­giej - przez za­nie­cha­nie dzia­³al­no­¶ci. Tam, gdzie za­prze­sta­no u¿yt­ko­wa­nia obiek­tów, po­zo­sta­wia­j±c je bez opie­ki, roz­ro­s³a siê dzi­ka ro­¶lin­no¶æ nisz­cz±­ca mu­ry, skar­py i skle­pie­nia. Po­wol­na zmia­na tej nie­ko­rzyst­nej sy­tu­acji na­stê­pu­je do­pie­ro od 2005 ro­ku wraz z utwo­rze­niem na tym te­re­nie For­tecz­ne­go Par­ku Kul­tu­ro­we­go.

U PODNÓ¯A PO£UDNIOWYCH STOKÓW GÓRY ZAMKOWEJ, STAN OBECNY

PLAN TWIERDZY G£ÓWNEJ: 1. KLESZCZ TUMSKI, 2. BASTION ALARMOWY, 3. BASTION NISKI, 4. BASTION WIDOKOWY, 5. BASTION WYSOKI, 6. WIE¯A WIDOKOWA, 7. DON¯ON, 8. BASTION DZWONNIK, 9. WIELKI KLESZCZ, 10. BASTION WAC£AW, 11. BASTION LUDMI£A, 12. BASTION JAB£ONKA, 13. RAWELIN JAB£ONKA, 14. RAWELIN POLNY, 15. ¯URAW, 16. REDUTA ORZE£, 17. LUNETA ORZE£, 18. KLESZCZ ORZE£, 19. BASTION ORZE£, 20. WYSOKI REDAN

DZIEJE ZAMKU I TWIERDZY

ZWIEDZANIE

T

wierdza K³odzko jest naj­cen­niej­szym w Pol­sce ze­spo­³em for­ty­fi­ka­cji no­wo­¿yt­nych bê­d±c kla­sycz­nym i uni­ka­to­wym przy­k³a­dem ar­chi­tek­tu­ry obron­nej XVII-XVIII wie­ku. Ja­ko ca­³o¶æ two­rzy nie­zwy­kle skom­pli­ko­wa­ny uk³ad mi­li­tar­ny, w sk³ad któ­re­go wcho­dz±: Twier­dza G³ów­na, fort po­si³­ko­wy na Ow­czej Gó­rze, oraz za­cho­wa­ne ju¿ tyl­ko czê­¶cio­wo ob­wa­ro­wa­nia miej­skie i umoc­nie­nia po­lo­we. Kom­pleks Twier­dzy G³ów­nej zaj­mu­je po­wierz­chniê oko­³o 30 ha, mie­rz±c 800 me­trów d³u­go­¶ci na li­nii pó³­noc-po­³u­dnie i 400 me­trów na li­nii wschód-za­chód, przy czym o je­go naj­ni¿­szych kon­dyg­na­cjach, któ­re nie zo­sta­³y jesz­cze szcze­gó­³o­wo zba­da­ne, na­dal nie­wie­le wia­do­mo.

ZESPÓ£ BRAM I PRZEJAZDÓW W DOLNEJ CZʦCI TWIERDZY, OD GÓRY: BRAMA PROWADZ¡CA DO KLESZCZA TUMSKIEGO,
ODRESTAUROWANA KURTYNA TUMSKA, GDZIE OBECNIE MIE¦CI SIÊ KASA, ORAZ DROGA POD BASTIONEM ALARMOWYM

O

d pewnego czasu na terenie twierdzy prowadzone s± suk­ce­syw­nie dzia­³a­nia s³u­¿±­ce pe³­nej adap­ta­cji za­byt­ku dla ce­lów tu­ry­stycz­nych - przy­k³a­dem w³±­cze­nie nie u¿yt­ko­wa­nych ju¿ po­miesz­czeñ prze­my­s³o­wych do tra­sy te­ma­tycz­nej czy od­na­wia­ny spo­³ecz­nie ze­spó³ ¯u­ra­wia w pó³­noc­nej czê­¶ci for­tu. Ze­spó³ Twier­dzy G³ów­nej udo­stêp­nio­ny zo­sta³ do zwie­dza­nia z prze­wod­ni­kiem, co z jed­nej stro­ny umo¿­li­wia po­wi±­za­nie uzys­ka­nej in­for­ma­cji z cha­rak­te­rys­tycz­ny­mi punk­ta­mi na tra­sie, z dru­giej jed­nak - wi±­¿e siê z nie­do­go­dno­¶ci± utrzy­ma­nia okre­¶lo­ne­go tem­pa spa­ce­ru, któ­re mo­im zda­niem jest zbyt szyb­kie. Mi­³y ak­cent, po­zwa­la­j±­cy wpro­wa­dziæ tu­ry­stê w kli­mat daw­nych cza­sów, sta­no­wi strój prze­wod­ni­ków przy­odzia­nych i wy­po­sa­¿o­nych na wzór ¿o³­nie­rza pru­skie­go z cza­sów wo­jen na­po­le­oñ­skich.

W BASTIONIE ALARMOWYM

Z

wie­dza­nie roz­po­czy­na siê na Pla­cu Tum­skim w po­³u­dnio­wej czê­¶ci twier­dzy, sk±d dro­ga pro­wa­dzi do ba­stio­nu Alar­mo­we­go zbu­do­wa­ne­go w miej­scu XVI-wiecz­nych ob­wa­ro­wañ. Je­go za­³o­gê sta­no­wi­³o daw­niej 2 ofi­ce­rów i 33 ¿o³­nie­rzy wy­po­sa­¿o­nych w trzy dzia­³a o ka­li­brze 12 fun­tów oraz dwa mo¼­dzie­rze 50-fun­to­we. Obec­nie miesz­cz± siê tu­taj skrom­ne wy­sta­wy po­¶wiê­co­ne hi­sto­rii zam­ku k³odz­kie­go i pro­duk­cji zbro­je­nio­wej w okre­sie II woj­ny ¶wia­to­wej. St±d tra­sa wie­dzie w kie­run­ku ba­stio­nu Wy­so­kie­go, któ­re­go czê¶æ bu­dyn­ków zaj­mo­wa­³y po­miesz­cze­nia la­za­re­tu, czy­li szpi­ta­la woj­sko­we­go. Po­³u­dnio­wym ko­ry­ta­rzem wy­cho­dzi­my z ba­stio­nu Wy­so­kie­go na zbu­do­wa­ny na fun­da­men­tach go­tyc­kiej wa­row­ni ba­stion Wi­do­ko­wy, za cza­sów pru­skich ob­sa­dzo­ny przez od­dzia³ 21 ¿o³­nie­rzy uzbro­jo­nych w dwie ar­ma­ty 6-fun­to­we. Roz­po­¶cie­ra siê st±d wspa­nia­³a pa­no­ra­ma mia­sta i zie­mi k³odz­kiej z ry­su­j±­cy­mi siê w tle ma­sy­wa­mi Gór Sto­³o­wych oraz ¦nie¿­ni­ka.

ZABUDOWANIA BASTIONU WYSOKIEGO

TARAS WIDOKOWY PRZY SPRZYJAJ¡CEJ POGODZIE OFERUJE WSPANIA£¡ PANORAMÊ MIASTA
Z WIDOKIEM NA ODLEG£E PASMA SUDECKIE

D

alej trasa zwiedzania prowadzi ponownie przez ba­stion Wy­so­ki do cen­tral­ne­go ele­men­tu twier­dzy - Don­¿o­nu. Jesz­cze ca³­kiem nie­daw­no miej­sce to by­³o nie­do­stêp­ne dla tu­ry­stów, gdy¿ funk­cjo­no­wa³ tu za­k³ad prze­my­s³o­wy o wdziêcz­nej na­zwie Piw­ni­ce Win Ros­vin pro­du­ku­j±­cy al­ko­ho­le dla mniej wy­bred­nych ko­ne­se­rów te­go ro­dza­ju trun­ków. Don­¿on zbu­do­wa­no na miej­scu wy­bu­rzo­nej ¶red­nio­wiecz­nej wa­row­ni ja­ko naj­wy­¿ej usy­tu­owa­n± czê¶æ twier­dzy i punkt ostat­niej jej obro­ny. Po­sia­da on na­rys klesz­czo­wy skry­wa­j±­cy kil­ku­po­zio­mo­we ka­za­­ma­ty, w któ­rych daw­niej znaj­do­wa­³y siê po­miesz­cze­nia dla za­³o­gi i zbro­jow­nia. W po­³u­dnio­wym ro­gu wie­lo­bocz­ne­go dzie­dziñ­ca stoi cy­lin­drycz­na wie­¿a ob­ser­wa­cyj­na wznie­sio­na wraz z Don­¿o­nem w la­tach 1770-74. Na si­³ê og­nio­w± tej czê­¶ci twier­dzy sk³a­da­³o siê 6 ar­mat 12-fun­to­wych, 6 ar­mat 24-fun­to­wych, 5 mo¼­dzie­rzy 50-fun­to­wych, 2 mo¼­dzie­rze 75-fun­to­we oraz 1 fal­ko­net, czy­li typ ma­³ej ko­lu­bry­ny na po­ci­ski o wa­go­mia­rze od 1 do 3 fun­tów. Po­mi­ja­j±c sto­j±­c± sa­mot­nie w odra­pa­nych wnêt­rzach ar­ma­tê ka­za­ma­ty nie s± obec­nie za­go­spo­da­ro­wa­ne [1] [2] [3] (stan w 2013).

FOSA ODDZIELAJ¡CA DZIE£O KORONOWE OD NI¯EJ PO£O¯ONYCH REDUT

T-34 NA TLE RAWELINU POLNEGO

K

ieruj±c siê na pó³noc docieramy do Wielkiego Kleszcza wznie­sio­ne­go w la­tach 1750-1760 ce­lem sko­sza­ro­wa­nia ob­s³u­gi for­tecz­nych ar­mat. Za­³o­ga te­go dzie­³a li­czy­³a 75 osób w cza­sie ob­lê­¿e­nia, a ¿e nie jest ono zbyt ob­szer­ne, pa­no­waæ tu mu­sia³ wów­czas du¿y t³ok. Obec­nie w tym miej­scu zor­ga­ni­zo­wa­no cie­ka­w± eks­po­zy­cjê przy­bli­¿a­j±­c± zwy­cza­je oraz ¿y­cie co­dzien­ne w ko­sza­rach za cza­sów pru­skich. Wiel­ki Kleszcz po­³±­czo­ny by³ z Don­¿o­nem za po­¶red­nic­twem mo­stu zwo­dzo­ne­go, jed­ne­go z dwu­na­stu ta­kich urz±­dzeñ w obrê­bie for­tu, umo­¿li­wia­j±­cych ko­mu­ni­ka­cjê po­miê­dzy roz­dzie­lo­ny­mi sy­ste­mem fos po­szcze­gól­ny­mi ele­men­ta­mi umoc­nieñ. Nie­ste­ty, do dzi¶ nie za­cho­wa­³a siê ani jed­na ta­ka kon­struk­cja - wszyst­kie mo­sty zo­sta­³y znisz­czo­ne po dru­giej woj­nie ¶wia­to­wej.

EKSPOZYCJA W POMIESZCZENIACH WIELKIEGO KLESZCZA

O

pusz­cza­my skle­pio­ne ko­ry­ta­rze Wiel­kie­go Klesz­cza i przed na­szy­mi ocza­mi uka­zu­je siê cha­rak­te­ry­stycz­ny trój­z±b Dzie­³a Ko­ro­no­we­go wznie­sio­ne­go w ce­lu ochro­ny zam­ku wy­so­kie­go przed do­stê­pem od pó³­noc­nej, naj­³at­wiej­szej do zdo­by­cia stro­ny wzgó­rza. Wcho­dz±­ce w sk³ad te­go dzie­³a ba­stio­ny o na­zwach Wa­c³aw, Lud­mi­³a i Ja­b³on­ka na­da­nych im przez Pru­sa­ków, za cza­sów au­striac­kich no­si­³y imio­na ¶wiê­tych: Lud­mi­³y, Le­opol­da oraz Fran­cisz­ka. Dzie­³o Ko­ro­no­we i fo­sa dzie­l±­ca czê¶æ wy­so­k± twier­dzy od ba­stio­nów i re­dut po­³o­¿o­nych ni­¿ej to ostat­ni punkt trwa­j±­cej oko­³o 1,5 go­dzi­ny wy­cie­czki.

FOSA, NA PIERWSZYM PLANIE BASTION WAC£AW, PO PRAWEJ WYSOKI REDAN

Wstêp biletowany. Zwiedzanie tylko z przewodnikiem.

Czas zwiedzania: oko³o 90 minut.

Na teren twierdzy mo¿na wej¶æ z psem.

DOLINA NYSY K£ODZKIEJ ODDZIELAJ¡CA TWIERDZÊ G£ÓWN¡ OD FORTU NA OWCZEJ GÓRZE

DOJAZD

T

wierdza po³o¿ona jest na wzgórzu w pó³­noc­nej czê­¶ci Sta­re­go Mia­sta. Wej­¶cie pro­wa­dzi od stro­ny po­³u­dnio­wej z ul. Gro­dzi­sko. (ma­pa zam­ków wo­je­wódz­twa)

W po­bli­¿u znaj­du­j± siê co naj­mniej dwa do­god­nie usy­tu­owa­ne par­kin­gi: mniej­szy od po­³u­dnia przy ul. Cze­skiej, oraz wiêk­szy od wscho­du, przy ul. Zo­fii Stry­jeñ­skiej. Ten dru­gi jest bez­p³at­ny (stan w 2013) i s³u­¿y g³ów­nie tu­ry­stom.

LITERATURA

1. M. Chorowska: Rezydencje ¶redniowieczne na ¦l±sku, OFPWW 2003
2. L. Kajzer, J. Salm, S. Ko³odziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
3. E. Kielar: Forteczny park Kulturowy - Twierdza K³odzko, Ochrona Zabytków 2/2007
4. J. Lamparska: Tajemnice, zamki, podziemia, Asia Press 1999
5. J. Lamparska: Tajemnicze podziemia, Asia Press 2000
6. J. Lamparska: Zamkowe tajemnice, Asia Press 2009
7. M. ¦wie¿y: Zamki, twierdze, warownie, Foto Art 2002
8. M. Wojciechowski: Historia fortyfikacji w XIX wieku. Twierdza K³odzko.
9. Praca zbiorowa: Twierdza K³odzka. Fakty i legendy, CIKR 2006

PRZES£ONIÊTY MA£O ELEGANCK¡ ZABUDOW¡ WIDOK TWIERDZY OD PO£UDNIOWEGO WSCHODU

W pobli¿u:
¦cinawka Dolna - renesansowy dwór obronny z XVI w., 7 km
¯elazno - wie¿a mieszkalno-obronna z XV-XVI w., 8 km
Jaszkowice Górne - renesansowy dwór obronny z XVI w., w ruinie, 9 km
Bardo ¦l±skie - relikty zamku ksi±¿êcego z XIV w., 11 km
Gorzanów - zamek renesansowy z XVI w., czê¶ciowo w ruinie, 12 km
O³drzychowice K³odzkie - wie¿a mieszkalno-obronna z XIV w., obecnie dwór, czê¶ciowo w ruinie, 13 km
Stara £omnica - wie¿a mieszkalna z XIV-XVI w., 14 km
¦cinawka ¦rednia - wie¿a mieszkalno obronna z XIV w., obecnie dwór renesansowy z XVI w., 14 km
Trzebieszowice - zamek rycerski z XV w., przebudowany w XVIII w., 16 km
Bystrzyca K³odzka - wie¿a mieszkalno-obronna z XIV w., przebudowana, 18 km
Ratno Dolne - zamek renesansowy z XVI w., w ruinie, 18 km
¦cinawka Górna - renesansowy dwór szlachecki z XVI w., 18 km

WARTO ZOBACZYÆ:

Rozci±gaj±c± siê u stóp twierdzy k³odzk± sta­rów­kê z bar­dzo do­brze za­cho­wa­nym uk³a­dem ur­ba­ni­stycz­nym mia­sta ¶red­nio­wiecz­ne­go, do któ­rej od wscho­du wie­dzie za­wie­szo­ny nad ka­na­³em M³y­nów­ki i ozdo­bio­ny ba­ro­ko­wy­mi fi­gu­ra­mi go­tyc­ki most ka­mien­ny z prze­³o­mu XIII i XIV wie­ku, zbli­¿o­ny for­m± do pra­skie­go mo­stu Ka­ro­la.

GOTYCKI MOST NAD M£YNÓWK¡

Naj­cen­niej­szy­mi za­byt­ka­mi w obrêb­ie Sta­re­go Mia­sta s± bu­dow­le sa­kral­ne: go­tyc­ki ko­¶ció³ WNMP, ba­ro­ko­wy fran­cisz­kañ­ski ze­spó³ klasz­tor­ny oraz po­cho­dz±­cy z XVII wie­ku ba­ro­ko­wy ko­¶ció³ ¶w. Je­rze­go i ¶w. Woj­cie­cha. Za­bu­do­wê w±­skich, stro­mo wy­nie­sio­nych uli­czek two­rz± ka­mie­ni­ce z XVI-XVIII stu­le­cia. Oca­la­³y one przed roz­biór­k±, bê­d±­c± na­stêp­stwem ka­ta­strof bu­dow­la­nych, ja­kie mia­³y tu miej­sce w la­tach 50. XX wie­ku w wy­ni­ku osu­wa­nia siê ¶cian wy­ro­bisk piw­nic i pod­zie­mi. Nie­w±t­pli­wie jed­n± z naj­wiêk­szych atrak­cji mia­sta jest otwar­ta w 1976 ro­ku pod­ziem­na tra­sa tu­ry­stycz­na.

STARE MIASTO W K£ODZKU

tekst: 2013
fotografie: 2013
© Jacek Bednarek